Feride Serin ile Haiku Söyleşisi

“Haikuda şair yakaladığı ânı gösterir, fakat bu ânın ne olduğunu söylemez. Kelimelerin arkasına gizleneni okuyucunun bulmasını ister.”

Feride Serin

Değerli hocamız Feride Serin ile geleneksel Japon şiiri “haiku” üzerine bir söyleşi gerçekleştirdik.

Emre Albayrak: Pandabiyat’a hoş geldiniz Feride Hanım. Bize kendinizden biraz bahseder misiniz?

Feride Serin: Hoş buldum. Pandabiyat ailesine bu nazik daveti için teşekkür ederim. Mersin’de doğdum. Üniversiteye kadar öğrenim hayatım Bursa'da geçti. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesinden mezun olduktan sonra yüksek lisansımı Uludağ Üniversitesinde tamamladım. Anadolu Üniversitesi Felsefe ve Türk Dili ve Edebiyatı bölümlerini bitirdim. Kalite kontrol mühendisi olarak başladığım meslek hayatımı öğretmenlikle tamamladım.

2011 yılında bir internet gazetesinde editör ve köşe yazarı olarak görev yaptım.

Deneme, şiir, son zamanlarda öykü ve 2009 yılından bu yana da haiku yazıyorum.

E.A: Söyleşimiz haiku üzerine, okurlarımızı bilgilendirmek için bu konuyu biraz açalım isterim. Haiku nedir ve ne değildir? Teknik özellikleri nelerdir? Hangi konulardan beslenir? Her kısa şiir haiku mudur? Kısaca bir şiirin haiku olması için gereken özellikler nelerdir?

F.S: Haiku üç satırdan oluşan geleneksel Japon şiiridir. 5-7-5 hece ölçüsüyle yazılır. Haikuda şair yakaladığı ânı gösterir, fakat bu ânın ne olduğunu söylemez. Kelimelerin arkasına gizleneni okuyucunun bulmasını ister.

5-7-5 ölçüsüyle kurulan her şiir haiku değildir. Haikuyu dizeleri birbirine bağlı 17 hecelik bir cümle gibi düşünmeyeceğiz. Haikuyu okurken iki parçaya ayrılıp ayrılmadığına dikkat edeceğiz. İki dize birbirine bağlıyken bir dize de bizi şaşırtmalı.

Haiku doğa ve mevsimlerden beslenir. Ay, güneş ya da dağlar, ovalar, deniz, rüzgâr gibi. Haiku şairi mevsimlerin ve doğanın nasıl değiştiği ile ilgilenir.

Çok fazla haiku kuralları ve teknikleri var. Birkaçından bahsedelim:

* Geleneksel haikuda mutlaka mevsim ya da o mevsimle ilgili bir ifade bulunmalıdır. Bu kelimeye “kigo” denir. Kigo ile okuyucu şairin hangi mevsimi anlattığını anlar. Örneğin yaz ya da bu mevsimin ayıracı deniz, cırcırböceği, kavun bir kigodur. Bu örnekleri daha da çoğaltabiliriz. Haiku ile ilgilenenler internet üzerinden çeşitli ülkelerin kigo listelerine erişebilir.

* Haiku yazımında diğer bir kural şiirin ritminde duraklama hissini veren, şiiri iki ayrı parçaya ayıran “kesme sözcüğü” (kireji) kullanılmasıdır. Türkçedeki bazı ünlem sözcükleri ve noktalama işaretleri kireji olarak kullanılmaktadır. ‘-’ (tire), ‘ya,’ ‘ah,’ ‘işte,’ ’hani’ gibi.

* Geleneksel haikuda 5-7-5 hece fazlalığı ve hece eksikliği kuralsızlığı vardır. İkinci dizede yedi hece yerine bir eksik ya da bir fazla hece kullanabiliyoruz.

* Şimdiki ve geniş zaman kullanacağız.

* Okuyucunun şiiri anlayabilmesi için soyut değil, somut görüngü kullanılmalı.

Geleneksel haikuda ‘Anlam Değiştirme Tekniği’ çok kullanılır. Bu teknik duyu organları arasında geçiş yaparak uygulanır. Gördüğünü duymak veya duyduğunu görmek gibi. Çevirisini Tahsin Yücel’in yaptığı Basho’nun ünlü bir haikusu buna en güzel örnektir. Bu haikuda duyular karıştırılarak okuyucu da sarsıcı bir etki bırakılmaya çalışılmış.

Küçük göl:

bir kurbağa atlıyor içine:

ah! suyun sesi!

Bu haiku kurbağanın havuza atlayışını görmemizi değil, çıkardığı sesin gürültüsünü duymamızı ister.

Kelime Oyunu Tekniği ise eş sesli kelimelerin haikuda kullanılmasıdır. Bu tekniğe Turgay Uçeren’in bir haikusunu örnek olarak verebiliriz:

Kocakarı soğuğu—

eşimle ayrı sofrada

yemek yiyoruz.

Çok fazla kuralı ve tekniği olan bu şiiri daha iyi anlamak için Matsuo Basho, Yosa Buson ve Masaoka Shiki gibi Japon haiku ustalarının ve ülkemizde haiku yazan şairlerimizin haikularını okuyabiliriz. Böylece haikunun ne olup ne olmadığını daha iyi anlayabiliriz.

Günümüzde modern haikuda kigo ve kirejinin çok fazla kullanılmadığını, farklı konu ya da nesneler içerdiğini görüyoruz.

Ülkeler arasında kültürel farklılıkları haiku yazımını etkilese de haiku evrensel bir şiirdir. Önemli olan evrenin küçük bir parçası olan dünyamızda, doğada veya günlük hayatımızda yakaladığımız o kısacık anlarla, yaşamın ne kadar değerli olduğunun farkına vararak haiku yazmaktır.

E.A: Bazı ünlü edebiyatçıların da haiku ile ilgilendiği dönemler olmuş. Mesela Roland Barthes haiku için “…karanlıkta ansızın çakan kibritler…” ifadesini kullanmış. Jorge Luis Borges de haikunun ânı sabitlediğinden bahsetmiş. Siz haikuyu nasıl tanımlarsınız?

F.S: Haiku anların bizimle bağlantı kurmasıdır. Modern dünyanın olumsuzluklarına karşın haikuyu doğayla aramda bir köprü olarak görüyorum.

E.A: Sizi hem düşünsel olarak hem teknik anlamda etkileyen haiku yazarları kimlerdir?

Matsuo Basho

F.S: Matsuo Basho, Masaoka Shiki ve Kobayashi Issa.

E.A: Türk edebiyatında haiku konusunda etkili olduğunu düşündüğünüz, okurlarımıza önerebileceğiniz haiku şairleri ve kitapları hangileridir?

F.S: Türk edebiyatında haiku yazan pek çok şairimiz var. Orhan Veli, Ahmet Necdet, Coşkun Yerli, İhsan Üren, Melisa Gürpınar, İsmail Uyaroğlu, Oruç Aruoba, Sina Akyol, Yelda Karataş, Mustafa Köz, Turgay Uçeren, Turgay Kantürk, Hakan Cem, Necati Albayrak, Kadir Aydemir, Pelin Özer, Şahin Taş, Ayşen Gacan Gülbağ ve daha adını sayamadığım birçok değerli haiku yazan şairimiz var.

Haiku hakkında daha ayrıntılı bilgi almak isteyenler için önereceğim üç kitap var. ‘Başo kelebek düşleri- ikiyüzyetmişbeş haiku’- Çeviren: Oruç Aruoba, ‘Matsua Başo Kuzeye Giden İnce Yol’ Çeviren: Coşkun Yerli, ‘D.T. Zen ve Haiku’ Hazırlayan ve Çeviren: A. Cengiz Büker.

E.A: Haikuyla ilk tanışmanız nasıl oldu? Haiku yazmaya ne zaman ve nasıl karar verdiniz?

F.S: Haiku yolculuğum 2009 yılında internette Basho’nun haiku şiirlerini okumamla başladı. Başta haiku yazmanın kolay olduğunu düşünerek birkaç haiku şiiri yazmaya çalıştım, ama bunun hiç de kolay olmadığını anladım. Zaman içerisinde kuralları öğrenip çok fazla haiku okuyunca bu tarzın derinliğini daha iyi kavradım. Haikuyu seviyorum çünkü hız çağında, günlük hayatımızın yoğunluğunda gözden kaçırdığım anları yakalayarak tempomu yavaşlatmama yardımcı oluyor.

E.A: Sizin için haiku yazma süreci nasıl yaşanıyor? Haiku konusundaki esin kaynaklarınız nelerdir?

F.S: Haiku benim için bir keşif. Dışarıdaysam çevremdeki en küçük ayrıntıya bile dikkat ediyorum. Bulunduğum mevsime odaklanıyorum. Örneğin sonbahar mevsimini yaşıyorsam, bu mevsimde yaprakların yeşilinin silinip yerini kırmızı, sarı, turuncu ve kahverenginin tüm tonlarının yer aldığı görsel şölen ya da yere düşmüş kuru yaprakların ayağımın altında çıkardığı seslerin beni etkilemesiyle bu görüntülerden seçtiğim anları haikuyla özetlemeye çalışıyorum.

Evde haiku yazmaya karar verirsem, belirlediğim konuyla ilgili fotoğraflara bakarak yazmaya çalışıyorum. Bir haiku yazmam bir saat de sürebiliyor, bazen de iki gün.

E.A: Sizden Pandabiyat okurlarına özel birkaç haiku rica edebilir miyiz?

F.S: Tabii ki. İlk haiku geleneksel haikuya, ikinci haiku ise modern haikuya örnektir.

(1)

Kar fırtınası --

sürücü ah ediyor

kış mevsimine

(2)

Sisli anılar

bir taş plakta saklanır

kalp çarpıntısı

feride serin